A: Que

Balagtas: Good evening po. Introduce lang po namin sarili namin. Ako po si Missy

Balagtas:

Que: Ako po si Jena Que.

Balagtas: Galing po kami sa De La Salle University tapos ginagawa po namin itong project na ito para po sa Introduction to Print Media class namin. Ma?am Lea, for the record lang po, paki-state lang po yung name niyo po tska yung present employment niyo po.

Botones: Hindi ko na itataas yung kanan kong kamay? (laughs) I am Lea

Botones: I am presently working as the deskwoman for Tumbok. But it is still under IPI Publications. So I started as a reporter for Bandera. Until now, I still write for Bandera. Kaya lang gathering news from the police beat.

Q: Pano naman po kayo napadpad sa pagiging journalist?

A: Actually, in 1992, two years after I graduated, actually malayo. Hindi naman actually malayo. Pero, Political Science ang course ko. And then with sales before.

Q: Saan po kayo nag-college ma?am?

A: Adamson. So, before I graduated, may family na ako. May anak na ako nung grumaduate ako ng college. It was hard to get a job during that time. So I asked my cousin, who was then, the editor of Bandera. Sabi ko kahit proofreader lang. Sabi niya, ?We don?t need proofreaders. Why don?t you try to be a news reporter?? So in February 1992, I started with Bandera. Pasay ang unang beat ko. Pasay police.

Q: Ano po specifically sa Pasay?

A: Police beat. Crime.

Q: Exciting naman po ba?

A: Oo. Tapos nagpang-gabi ako. So mas exciting yung sa panggabi kasi doon mo ma-aano (mararanasan) yung actual na incident. Doon mo makikita yung mga actual na ummm (events)? Yung mismong (action)? There were instances pa nga na barilan mismo?

Q: Makikita niyo?

A: Hindi, mas marami kasi ang experience kong ganyan sa radio. After Bandera. Kasi during that time (Bandera), we were correspondents. Sa Bandera kasi noon, we?ve been earning through? Yung ano, per column-inch. We?re not paid regulary. Ibig sabihin, eh yung regular basis, hindi ganun. So per column-inch. Parang per story. Hindi naman per story halos. Hindi. Per column-inch. In a story, you can be paid less than a hundred or more, during that time. Pero during that time, most of us don?t want to be regulars. We don?t want that.

Q: Bakit naman po?

A: Kasi during that time we were earning more than 20 thousand basta masipag ka.

Q: Ano po yo, 20 thousand per month?

A: Per month. I think that was ?93 to ?95.

Q: Malaki po?

A: Oo. So in 1995, they wanted us to be regulars. Pero we didn?t want kasi nga malaki ang kita namin pag ganun (per column inch). Pero during that time ang Bandera mostly police stories lang. Crime lang talaga ng kinocover niya. Kaya lang, nagkaron ng pagbabago. Changes were made, so nagkaron na kami ng uhh political news. Andyan dumating yung may nagkocover na ng House, ng Senate and Malaca?ang. So parang lumiit yung sweldo namin. Pero that was in 1995 na so ?96 nagisip na ako? Lumiit yung sweldo namin. Kasi ang dami na namin. So yun, nagtry ako mag-ano (apply), sa Radio Veritas. Tapos, I applied sa Radio Veritas and luckily, nakuha naman ako. So doon, for six months , naging probie ako. Pero after six months na-regular na ako.

Q: Ano naman po yung work na ginawa niyo dun?

A: Reporter din. Kaya lang doon, kung baga, ang ano dun is? Anong tawag dun? (laughs) Yung hindi sa katulad ng sa news na you have to gather, you have to compose, there were the editors? Sa radio, on the spot. Yun, on the spot. Sa radio, ganun ang gagawin mo.

Q: Police beat din po ba yung kinocover niyo dun?

A: Hindi. Naikot ko rin yun? Sa radio kasi, kahit saan ka itapon, pwede. Pwede sa police, sports, pwedeng, political. Lahat pwede mong i-cover. Kaya nga nun, naikot ko lang yan nung nasa radio ako. Lahat na-cover ko. Senate, Malaca?ang, Congress? Pero mas gamay ko ang courts. Katulad ng, DOJ, Supreme Court, Court of Appeals tska yung mga Regional Trial Courts mas madali kasi dun. Lahat kadalasan meron? You need supporting documents, supporting papers.

Q: Ma?am, dumating po ba sa time na nag-cover din po kayo ng political side po sa news po sa paper?

A: Congress.

Q: Ah, Congress po. Kelan po yun?

A: Umm?

Q: Nung nasa Bandera pa din kayo?

A: Oo, Bandera. Hindi kasi, sa Tumbok naman hindi ako nag-cover. Tumbok from Bandera, kinuha ako ng Tumbok since iisang ano (company) naman, kinuha nila ako as deskwoman. Local politics ang kinocover ko sa Bandera nun. Quezon City ang beat ko nun. Local politics tapos DAR, DA, DENR?

Q: Saan po yung office ng DENR?

A: Sa Elliptical din.

Q: Sa QC po?

A: Oo.

Q: Tapos po, yung newspaper niyo po noon tsaka po ngayon. Kung made-describe niyo po siya, ano po ang description niyo dun? Pano po?

A: What do you mean? Yung difference, yung noon at ngayon? Dati, sa Bandera, we write in English. English ang Bandera. Unlike Tumbok, Tagalog. But now, it seems na pareho na lang. Ang Bandera, mero na silang Tagalog. Yung mga police stories nila is Tagalog, and then yung political news nila is written in English. Unlike in Tumbok, Tagalog talaga. So there were instances na from English stories tulad nun we pick from Inquirer news service tapos we translate it to Tagalog.

Q: Miss, eh yung offices po ng mga newspapers naka-locate sa Intramuros? Yung office po ng Bandera saan po siya?

A: No. Ang office? Formerly located sa Boni, Pioneer Street. Formerly, Bandera was owned by the Gokongweis. So katulad ng sinabi ni ano ba yun, si Manny? Bandera and Manila Times were under the Gokongweis. We also wrote for Manila Times. So, umm? Yung police stories ng Manila Times, came from the reporters of Bandera. So iisa ang ano (source). Kami ang team nun.

Q: Sa Tumbok naman po miss?

A: Ang Tumbok kelan lang ang Tumbok. Unlike Bandera, Bandera yata, 1990. I think it started 1990 pa.

Q: Ang tagal na rin po pala?

A: Oo. Pero prior to that ang ano (name) nyan is I think its Metro Media pa, before naging Bandera. Metro Media tapos naging Bandera tapos yung Bandera existing until now.

Q: Nagwork po ba kayo sa Tumbok noong na sa Gokongwei pa po siya?

A: No, ang Tumbok dito nalang.

A: Ay, no, no. Tama, nasa Gokongwei?s pero ano palang iyan, baby publication; oo. Sa Tumbok, I?ve wrote several columns for Tumbok and until now yung column ko sa Tumbok may mga inaano.

Q: Mainly po, what do you write about?

A: Yung column na mga critical sa mga politicians or police officers, ganon.

Q: So, ngayon po. Kasi po dati yung mga experiences niyo po diba sabi niyo po na noong bago pa po kayo, may kamaganak naman po kayo sa loob ng Bandera, so what was it like? Pagpasok niyo po na?

A: Even if he?s my cousin, para din akong ano, would you believe, parang dumaan din ako sa butas ng karayom sa kanya.

Q: Talaga po?

A: Oo. Sa kanya ako - before kay sir Lito (editor of Bandera) - sa kanya ako mas natuto kasi yung mga editors dito ngayon mababait. Kung baga sa ano, they?re feeding you the right things to do. Unlike before, talagang kapag nagsulat ako ng istorya even if pang-gabi ako, I?ll make all my stories. Most of the time, minimum ko lang is eight stories when we were still in Gokongwei. So, I would come to my beat at 11pm. So pagdating ko dun, 11pm magko-cover ako until seven in the morning tapos diretso uwi kami. Seven magbe-base kami. ?Pag nandoon na kami, we have to write our stories. So ?pag na nagawa na namin, tatawag. Pagdating ng ano (base), tatawag ka ulit, iche-check mo kung ano yung mga binago sa istorya mo and may mga tanong pa sila. Sa kanya nahirapan ako. You know why? An example is this, he?s gonna ask me, nasulat ko na yung istorya so he?s gonna ask me, ?So ano yung ginagawa ng lalake?? ganon. ?Sir wala po.? ?Anong, what do you mean wala?? ?Sir, nakatayo lang siya kasi noong mangyari yung ano? ??Wag mo sasabihin sa akin na wala siyang ginagawa. Sabihin mo, ilagay mo dito na nakatayo lang siya. He was just standing there or kung ano nga, ganyan ganyan.? So I had to do that. There were even times na even if it?s not my story, pero we?re both covering the same beat, he?s gonna ask me,?What was this? Is this hemorrhage or blood clotting?? ?Hindi ko alam? sabi ko. ?Hindi naman ako ang nagrereport.? ?Sa susunod sabihin mo dun sa kasama mo ha, sabihin mo magkaiba ang blood clotting sa hemorrhage.? ?Ok sir? sabi ko. Kaya ?pag magsusulat ka, particular ka dapat sa inaano mo. Pero sa kanya ako natuto na ano, even if, minsan nga naghinanakit pa ako. There was a time na naghinanakit ako kasi during that time pang-araw na ako. Pang-araw ako kasi buntis na ako nun. Yung isang kasama ko pang-gabi. Pareho kaming Quezon City beat. And take note, alas nueve ng umaga nangyari ?yon and I was there at the crime scene. Nagkakaroon ng barilan, nagtatago kami sa isang malaking bato, nagtatago kami. Ilang kami, puro babae kaming nagtago at talagang nagbabarila. Tapos mas binigyan priority niya yung istorya nung pang-gabi kasi mas senior sa akin iyon. Nag nag-react ako. Sabi ko ?Bakit ganon?? sabi ko, ?Nandun ako? sabi ko. ?Halos mabingi-bingi nga kami sa mga putok at hirap na hirap ako sa pagtatago tapos hindi mo man lang i-aano yung istorya ko? sabi ko. Sabi naman niya ?Mas senior siya kaysa sa iyo e di mas?? sabi ko ?Hindi naman ganon, dapat hindi ganon? sabi ko. ?Nagpakahirap ako, nandun ako tapos kay ano nga mabibigay yung credit. Ano ba naman iyan.?

Q: So may authority po talaga mag-scrap ng story po?

A: Oo. Kahit minsan, hindi naman ako natabunan ng - kasi yung pinsan ko talaga may ugali na ano. Hindi, meh ugali talaga siya na *pak* (pretends to throw trash) At lalo na kung... Pero I?m still lucky na wala siyang naganon sa akin kasi ano naman ako, madali akong mapagsabihan. Kaya kung ano yung sinabi niya noon, the following ano, the next time, alam ko ang gagawin ko. Nakikita naman. You may ask sir Roni (editor of Tumbok) naman. Sa ganon, basta?t sinabi niyang ganito, the next time sasabihin ko ?O, Roni ha, heto na yung ano, o, mali ba o meh ano ba?? Kasi ako, ok lang. Kunwari, iki-criticize niya yung trabaho ko, walang problema kasi siyempre alam ko sila ang masusunod kasi alam nila yun e.

Q: Naging cub reporter po ba kayo?

A: Cub reporter pero nasa ano ako. ?Yon nga nasa Veritas ako. Radio. Ganon din sa Bandera.

Q: Mahirap po?

A: Talaga.

Q: Kinaya naman?

A: Oo. Sa Bandera nandun ang pinagdaanan ko na, nandun ang muntik na ako nagbuwis ng aking life. Diba sir. (faces Tumbok editor. Mr. Briones). You may ask him. Yung Ovilla case. Yung Ovilla, they were twelve policemen. Three of them were officials. So na-expose sila, drug related case iyon. These cops arrested two Taiwanese members of a drug syndicate.

Q: Ma?am kailan lang po iyan?

A: In 2000 I think. 1990s. I?m not quite sure kung ?98 or 2000 basta nung naexpose ko ?yon, araw-araw may mga developments akong ginawa and before sila nahuli, before iyon, may mga pagkakataon na, na ilang beses binabaril yung kotse ko. May ano pa, hindi ko lang matandaan ang date pero one time I went home late, I think that was 11 o?clock or 12. Tapos, When I was about to go out of my car, bigla nalang may tumalsik dito sa ganito ko (cheek) so ?pag ganyan ko, uy may dugo. Pagtingin kong ganon, may pumuputok na sa ano (likod) ko, basag na yung likod ng kotse ko. So what I did, although I had a gun under my seat, nakalimutan ko yung baril so I opened the other door. And then, talagang I told, talagang wasak yung ganito ko (elbows and arms) sa pagmamadali ko e ang layo ng parking ko sa bahay namin; siguro magmula dito hanggang dun. Talaga. Hanggang dulo. Tapos the next time, siguro after a week ano naman, point ano naman, bala naman, sa harapan naman. Ganon ang mga ano (experiences) ko. Kaya noon, hindi na halos ako umuuwi ng bahay. After, there were instances pa na may tatawag na akin at sasabihin ng babae, she?s seeking help na ganon, mag-meet kami kung saan. Pero mabuti nalang meron akong tao sa loob nila, ka-ano sa kanila, tumatawag sa akin ?Ma?am kahit ano mangyari huwag kang pupunta sa ano. Ano yan, yung tumatawag sa iyo asawa ng mga suspect? yung ganon.

Q: Yung mga police po yung mga suspect? Ano po yung story nun? Parang hinuli po nila yung mga Taiwanese?

A: Oo, hinuli nila yung mga Taiwanese. Nakakuha sila ng 11 kilos ng shabu tapos hiningan pa nila ng 150,000. Mayroon pumiyok doon na kumpare ko. So kinuwento niya sa akin. So inaraw-araw ko na yung istorya.

Q: Nung nahuli po nila, ano po yung ginawa nila?

A: Ni-release nila yung mga suspect.

Q: Tinago nila yung drugs?

A: (nods) Kaya nga nag ano sila sa akin.

Q: Sa physical facilities naman po ng office niyo? Kamusta naman po yung environment?

A: Dito? Ngayon? Interviewer. Opo, opo, ngayon po.

A: Ok naman. Wala kaming problema sa mga facilities. Kasi kung tutuusin ang, formerly ang, yung sa editors side ha, noon they still had to use yung mga papel na nagle-layout layout. Ngayon, mayroon na kaming Web and Ted. Yung mga, talagang high-tech na yung inaano namin. Kami (reporters) na ang nagle-layout, kami na ang sumusukat so we don?t need yung mga typist, yung typesetter. Ganon.

Q: So, dito naman po yung mga kasamahan niyo po. Yung mga colleagues , editors, kamusta naman po?

A: Kasi sa amin, walang problema within yung ciclre namin . Ok naman. Madals kasi late na ako kasi nagsa-sideline parin ako. Marami pa akong ano (work) so pagdadating ako dito, iyon, ok naman dito, tulungan kami. Katulad namin sa ano (Bandera), kami nina Roni (editor) sa ano naming, nagtutulungan kami para mabilis maisara yung pahina. Kunwari male-late ako, so I, I have to ask help from Roni, na ?Ron, can you make two stories for me?? or ?Can you edit it for me? Kasi I?ll be late.?

Q: E yung mga colleagues niyo po dun sa, as a newcomer sa institution na ito? Kamusta naman po sila yung noong una pa po kayo pumasok sa Bandera?

A: Sa Bandera, wala rin problema kasi ang ano naman diyan, basta, alam mo, kapag police beat ang pinasukan mo, wala kang magiging problema kasi hindi naman lahat ng nasa police beat, kung baga sa ano, walang ere. Walang ere ang karamihan ng mga ano (tao). Unlike sa kapag pumasok ka sa yung mga beat sa political beat, sa politics, hindi lahat ma-a-appreciate ang news. Kahit nga hindi ka bago sa industry.

Q: Marami po ba kayong mga naging friends from other publications?

A: Oo naman. Maganda ang ano, hindi naman sa ano, maganda pagnapasok ka sa media, karamihan kapag friend mo noon, friend mo pa rin hanggang ngayon. Hindi naman siguro lahat pero siyempre there?s nothing permanent in this world. Kaya nga may mga changes pero karamihan naman, so far, karamihan marami pa rin akong kakilala at kaibigan. Once na may kailangan ka, ganon, nagtutulungan yung mga nakakasama ko sa beat.

Q: Sino po ang pinaka-memorable editor niyo?

A: Ang naging editor ko lang naman ay si? Interviewer. Yung pinsan niyo po.

A: Ayun at saka si Mr. Bautista (editor of Bandera), yun lang naman at si Danny Mariano ng Manila Times. Kasi there was a ? kasi Danny Mariano, isa yan sa mga metikulosong ano (editor) e, pero ano lang naman iyon, once niya lang naman niya ako natanong regarding doon sa istorya ni Orejana of channel two. Gene Orejana. I think opisyal na ngayon ng ano, basta isa siya sa mga executives na dati reporter. In 1992 or ?93 iyon, may magnanakaw na pumasok sa bahay nila and no one got that story, ako lang ang nakakuha noon yung istorya na iyon kasi tinatago talaga nila. And I was not aware na prot?g? niya din pala yung si Gene Orejana. Kaya naging tao niya, naging, naging reporter niya kaya talagang bago napalabas ang istorya nayan, talagang ang dami niyang tanong sa akin sa ano ?Sigurado ka ba sa istorya mo na ito? Kasi walang ibang may istorya na ganito.? Ganon ganon. Sabi ko ?I?m sure sir.? ?Paano mo na sure?? Sabi ko kasi ?Sir kasi wala naman ibang makakakuha niyan kasi dinukot ko sa bulsa ko kasi ninakaw ko po yung spot report niya.? I took that spot report from the Tactical Operations Center, bawal yung ganon. Walang iba talagang makakakuha nun kasi na sa akin ang kopya.

Q: Sobrang piniga niyo po talaga?

A: Noon kasi iba, iba ang benta noon. Ngayon ang istorya is cartel. Istorya ng isa, istorya ng lahat. Unlike noon, talagang kailangang kumayod ka para magka-istorya. Noong hanggang, yun nga, hanggang sa Ovilla nadala ko yon kasi ako, ako yung nagexpose ng Ovilla. Kaya lang, during yung sa harvest, hindi na ako ang nakinabang, Philippine Star na ang nakinabang.

Q: Bakit po?

A: Kasi may friend ako taga Philippine Star. Kasakasama ko siya sa ?pag ano, shinare ko sa kanya yung ano so yun ang nanalo. Parang siya ang nanalo dun sa Catholic Mass Media Award dati. Although, pero yung mga kasama niya alam na akin ?yon, alam na akin yung ano.

Q: Sa mga deadlines po sobrang strict po ba yung mga naging editors niyo?

A: Hindi naman.

Q: Talaga po?

A: Kapag mga late breaker talaga naman e. Pero yung mga istorya na ano, hindi. Kami ha, kami, I don?t know yung other publications.

Q: Ano po yung mga pinaka best niyo po na mga memories?

A: Kasi marami hindi ko na mai-aano. Ang dami.

Q: Yung pinaka-best na po talaga?

A: Pinaka-best ay yun nga. Yung sa Ovilla case. Hanggang sa promulgation nandun ako. Hanggang promulgation, kahit pinagmumura ako ng mga asa-asawa ng mga police.

Q: Nahuli sila?

A: Nahuli sila. Lahat sila na ano (huli) kaya lang dalawa na yung namatay sa kanila habang dun sa ano kaya ganon nalang kaano sa akin, kung pagmurahin ako ng pamilya nila kasi sabi nila yung kahihiyan na binigay sa mga anak. Sabi ko kung hindi naman sila gumawa ng ganon hindi mangyayari yon.

Q: In relation to that po, sa tingin niyo po, talagang worth it na para, bilang journalist, na i-ri-risk niyo po talaga yung life mo para sa istorya na ganon?

A: ?Pag idealistic ka, oo. Pero pagka, yung panahon ngayon, ngayon ha, ngayon yung sinasabi ko and if in my case hindi na kasi I have five children. Why would I risk my ? noon hindi ko naisip na ay mayroon pa akong apat na anak. Apat palang noon. Ngayon medyo malalaki na sila, hindi pala worth it. Hindi pala worth it na iano mo yung ano (buhay) mo. Tsaka nobody cares din naman pagka ikaw yung naka ano nito. They won?t remember you na ano, as such. Pero ang panget na rin ng ano (tingin) nila sa mga reporters at sa mga journalists. So ang ano nila is AC-DC. Alma niyo yon? Yung attack and collect, defend and collect. Panget na ngayon. Ako, hindi ko naman pinagyayabang pero karamihan ng produkto ng Bandera, inaano ko yung produkto ng Bandera matitino. Nagsimula kay, kasi nga yung binabanggit kong editor na, kapag binigay sa iyo, tanggapin mo pero if you demand for such ano, sabi ko nga sa inyo dapat 1993 palang mayaman na ako. 1993 palang may sasakyan na ako. Kasi ako, kumakayod ako ng, noong kasi during that time, may nagbabayad sa akin for jueteng pero sabi nga sa akin, sabi niya ahh, sabi nga nung isa ?Day, wag ka ­­­­­­­­­nag-aatack! Collect ka na lang!.? Pero hindi, idealistic ako that time pero ngayon sabi ko nga sana ngayon may mago-offer ng ganon. Kaya kayod pa rin hanggang ngayon.

Q: Ano po, ngayon po, aside po dun sa Ovilla, ano po ba yung mga specific events na parang, halimbawa po yung EDSA 1,2,3, or kahit siguro po yung sa Oakwood mutiny?

A: Pero, kasi lahat naman nakakakuha ng ganyang istorya e. Ang mas; kasi sabi ko nga cartel nga yung mga istorya ngayon e. Kung ano ang istorya ng isa, istorya rin ng lahat. Marami kaya lang mga police ano nga police story na ako lang yung, yung kami lang nakakuha kasi gabi. Pero ang pinakakauna-unahan kong muntik na ako magbuwis ng buhay ko, muntik na in 1992. Yung SWAT men. 16 SWAT men na pumatay dun sa bata. Tatlo yung pinatay nila noon sa Pasong Putik.

Q: San po yon?

A: Pasong Putik, sa Quezon city din.

Q: Bakit naman po? Baskit po nila pinatay?

A: E kasi notorious na yung mga bata sa pagiging hold-upper. Teenagers. Yon ang una. Noon kasi araw-araw araw-araw na ako nagbobother sa Bandera ng storya. So yung isang opisyal doon, hinahanap ako. He even ordered his men na hanapin ako sabi niya bago niyo patayin yan, i-gang rape niyo muna. Pero would you believe, yung police na yon ngayon kaibigan ko compare ko. Ninong ng anak ko, ninang naman ako ng anak niya.

Q: Pero worth it po ba maging journalist? Masaya naman po?

A: Masaya kung sa masaya. Pero sabi ko nga iba na ang panahon ngayon. You have to be practical.

Q: Kung papipiliin po kayo ng ibang profession papalit po ba kayo?

A: Ako, kung may mapapasukang iba, bakit hindi?

Q: Ano po kaya?

A: Kahit ano. Kasi yung mga pinapasok ko; would you believe may tinadahan ako sa Caringal, may pagkain. Yung tinda ko ay pagkain. Tapos ano rin, kung anu-ano rin yung mga binebenta ko sa mga police, yung mga pantalon, t-shirt. Oo, wag lang masabi na ano, yung kung baga kasi may mga reporters tayo at saka mga ano na babanatan-hihingi. Ako hindi. Talagang pinag-aanohan ko. Sabihin man nila na binebentahan ko sila or ano, kung baga may kapalit naman ang serbisyo ko sa kanila. Ngayon iba-iba, ultimo mga laruan nandun nasa tindahan ko magpapasko na kasi. Kanina nga namili ako kasi kung aasa ka lang sa pagiging journalist, mabuti kayo nakakapag-aral e paano yung iba? Hindi naman lahat ng journalist ano ah? Interviewer. Talagang nag-aral po ng journalism

A: Correct. At saka hindi yon, hindi lahat, ewan ko, siguro ?pag natapos kayo at tabloid ang napasukan niyo madidismaya kayo doon sa suweldo nila, lalo na yung mga nasa tabloid. Masuwerte kami at ang napuntahan namin ay yung Bandera. Ang ganda ng pagkakasuweldo ng Bandera.

Q: Ok naman po yung mga working hours, pagka holiday po?

A: Dito ha, dito yung dito ka lang sa loob, oo. Pero yun nasa labas, hindi ko masasabing ano rin.

Q: Nung reporter po kayo, kamusta naman po yung mga holiday? May holiday off po ba kayo o nagtatrabaho po kayo?

A: Ay hindi, ako. Nagka-cancel day off lang ako. Miski mga day off ko pinapasukan ko. Interviewer. Ok, tapos na po. Thank you po. Interviewee. Ok.