Joanne Gemotia: My name is Joanne Gemotia.

Camille Vargas: And I am Anne Camille Vargas.

Gemotia: We are here to interview Ms. Shiela Crisostomo of the Philippine Star. Ma'am, let's start.

Gemotia: Ma'am, for the record could you please state your name and your present employment.

Crisostomo: I am Shiela Crisostomo. I am a reporter of Philippine Star.

Vargas: Ma'am, ang una pong question is Bakit po kayo nag decide na maging journalist?

Crisostomo: Kasi , I was thinking kung teacher ako or journalist. But nung Edsa I, I was in 4th year H.S. noon. So, nung pumutok yung Edsa I, it influenced me dahil napanood ko sa TV yung coverage. Narinig ko sa radyo yung mga comments ng mga reporter sa Edsa I. So, na encourage ako maging journalist.

Vargas: Ano po yung specific event if ever, yung talagang nagpadecide sa inyo na magiging journalist talaga ako?

Crisostomo: Kasi, may narinig ako sa isang radio reporter doon na yung cab nila tinamaan yata ng stray bullet. Pero after noon, tuloy pa rin sa pag-cocover. Dinede

Crisostomo:ribe niya yung mga nangyayari, tapos nakikita ko sa TV yung mga reporter nag tatakbuhan so ayon parang Diyos ko, ang sarap ah!

Gemotia: Sino po 'yon?

Vargas: Naalala niyo po ba?

Crisostomo: Si Eloy Aquino of DZRH.

Gemotia: Ah.

Crisostomo: Siya yung narinig ko. Dati na siya nag-re report.

Gemotia: Dati po ba talagang nagsusulat na kayo noong High

Crisostomo:hool?

Crisostomo: Hindi, although more on nag-shoshort stories ako. Hindi talaga news writing ang forte ko.

Gemotia: So, noong narinig nyo po si Eloy, hindi na po nyo talaga na consider yung teaching?

Vargas: Parang na-eliminate na po yung teaching?

Crisostomo: Medyo mas na-encourage ako mag journalism.

Vargas: Other than her po, sino pa po ang major influences nyo as a journalist?

Crisostomo: Sino pa? Actually, mas majority yun sa radio , more on radio kasi sa bahay mahilig sila makinig ng radyo from morning hanggang gabi' So more on radio.

Vargas: So, ngayon po, mas madalas pa rin ba kayo makinig ng radyo?

Crisostomo: Medyo. Sa morning. Sa umaga, mga morning news.

Vargas: So, sila ano po, sila Mike Enriquez?

Crisostomo: Medyo, pero hindi ako pwede sa radio bulol ako, bulol ako.

Gemotia: Sa family niyo po ba meron po ba dating nasa newspaper industry?

Vargas & Gemotia: O kayo po yung first sa family niyo?

Vargas: Anu-ano po yung mga newspapers kung saan po kayo nag work, simula pa dati pa?

Crisostomo: I started with Bagong Pinoy- tabloid siya bali, four months. Before ako nag-graduate sa college, nag work ako doon. After graduation I moved to Headline tabloid din siya na English-Tagalog. And then nag-transfer ako sa Chronicle. In 1996, I joined Philippine Star.

Gemotia: Ma'am ano pong year po yung sa four months po kayo before kayo gumraduate?

Crisostomo: February 1990, then siguro June graduation na namin.

Gemotia: Ma'am, ano po yung course nyo nung college?

Crisostomo: Bachelor in Journalism.

Vargas & Gemotia: Journalism po. Saan po?

Crisostomo: Sa PUP.

Vargas: Ano po yung nag convince sa inyo na lumipat from Bagong Pinoy? Bakit po kayo lumipat sa Headline,sa Chronicle to Star?

Crisostomo: Kasi siguro dahil sa professional growth, advantage diba syempre. And Tagalog siya. Gusto ko mag-try sa English.

Vargas: Paano naman po yung working condition nyo yung sympre po diba yung Star, Chronicle medyo broad sheet na po siya. Iba na po background nya compared sa dun sa Bagong PInoy at saka Headline. Paano nyo macocompare yung working conditions sa dati?

Crisostomo: Sa working condition, may I say ba na'talaga wow grabe..medyo mas professional parang ganoon. Ito kasing tabloid, although ok naman. Mababait ang mga tao. Iba kasi ang may formal training sa journalism.

Vargas & Gemotia: Saan po yung office noong Bagong Pinoy at Headline?

Crisostomo: Port Area.

Gemotia: Port Area po. Paano po yun, bumabailik po ba kayo doon sa place para magsulat?

Crisostomo: Hindi. Before kasi hindi pa masyado uso yung fax machine. Actually, nagstart pa lang so, manual typewriter ang gamit namin. And then minsan be-base kami. Kaya siguro few months lang then uso na yung fax. Medyo starting palang kasi noon ang mga computer, so manual typewriter.Tapos minsan nag fa-fax. Pero unlike ngayon nagamit naming computers, fax machine, e-mail. Mas convenient ngayon.

Vargas: Ok. So ngayon po saan po ba yung office ng Star?

Crisostomo: Sa Port Area din.

Vargas: Pumupunta pa rin po kayo ngayon o pag may meeting?

Crisostomo: Pag may meeting or pag may kailangan. Pero most likely pag may meeting twice a month or once a month.

Vargas: Yung Chronicle po ba sa Port Area?

Crisostomo: Port Area din.

Gemotia: Ngayon po ba dito na lang kayo sa DOH nag co-cover?

Crisostomo: Ang beats ko yan - DOH, DSWD domestic. Pero I stay here sa DOH.

Vargas: May nabasa po kaming article nyo noon tungkol po sa celebration ni Senator Roco sa Miriam College. Paano po kayo you?

Crisostomo: Kasi, I was assigned to cover Senator Roco, yung Presidential beat nya noon 2004. So everywhere siya magpunta kasama kami. So pag may speaking engagement siya, kasama ako. Ako yung assigned sa kanya noong elections, presidential elections.

Gemotia: Kamusta naman po siya as a person?

Crisostomo: Actually ok naman siya. Ang napansin ko sa kanya. Ang staff niya, may high regard talaga sa kanya. Yung mga staff niya, 18 years na sa kanya, 10 years. Ok naman, although minsan ayaw niya ng mga questions na stupid or tipong hindi mo pinag-isipan.

Gemotia: So marami. Ano-ano po yung napag-natutunan niyo sa kanya?

Crisostomo: Hard work. Ang sipag niya. Kung co-cover kami, minsan nag te-text kami sa mga presidential reporters din. Kung minsan ganung time wala pa silang ginagawa. Siya, ang aga magstart ng day niya tapos late naman natatapos. Ang sipag.

Vargas: Yung kasi po diba kamamatay lang po ni Senator -Mr. Roco. Medyo na-attach po ba kayo sakanya? Kasi medyo matagal din po yung election period. If ever, medyo nalungkot or ano po na feel nyo?

Crisostomo: Medyo. Actually, before pa siya nag-election, na-cover ko siya sa Depertment of Education as Department Secretary. Kaya nung namatay sya, in a way, nakakalungkot din. Kasi kita mo masipag yung tao diba, tapos kilala niya reporters by first name. Mabait naman siya.

Vargas: Parang by first name basis po talaga mga tawag?

Crisostomo: Tinatawag niya kami first name. First name tinatawag niya kami.

Gemotia: So ma'am balik po tayo sa pinag-uusapan natin. Facilities, bumabalik kayo doon. Paano naman po co-worker nyo dati, saka po publishers nyo?

Crisostomo: Mabait naman. Actually, mababait naman sila. Yung dati kasi, hindi ko na me-meet yung publisher. Di masyado. Siguro close yung management sa mga reporters. Tsaka sandali lang naman kasi ako doon eh.

Gemotia: Naalala pa po ba ninyo kung ano po yung method of printing na ginagamit nyo sa balita' sa Bagong Pinoy?

Crisostomo: Hindi ko actually maalala. Parang cut and paste ata. Actually electric typewriter siya na ipiprint out nila and then pag nag-error, cut as in literally icu-cut and ipepaste gonoon. Cut and paste literally cut and paste mo.

Gemotia: Ano po yung circulation figures ninyo dyan?

Crisostomo: Hindi ko alam.

Vargas: Yun sa broadsheetm, sa Chronicle and Star? Alam nyo po ba yung circulation?

Crisostomo: Hindi ko alam. Pero mataas syempre ang Star.

Gemotia: Ma'am, ano ano po yung mga position ninyo sa mga newspapers na yun?

Crisostomo: Reporter.

Gemotia: Lahat po yun?

Crisostomo: Sa Bagong Pinoy sa first pay- correspondent. Itong sa Star nagstart ako as correspondent and then naging regular.

Gemotia: Ano po yung mga topics ninyo dati? Pareho lang po ba yung cinocever ninyo before sa ngayon?

Crisostomo: Nag start ako with -sa mga police, nag cover ako ng mga crimes, yung mga litigation sa local courts doon ako nag start hanggang sa malipat ako sa Health, Dep-ed MPC.

Vargas: So sa lahat lahat po- yung pa lang? Yun na bale ang inyong field- police reports, Department of Health? yung mga ganoon? Naging cub reporter po ba kayo?

Crisostomo: You mean yung tipong start training?

Vargas: Yung sa apprentice stage?

Crisostomo: Yung sinasabi niyong crack team -ok yun sa Journal -Journal Group of Companies.

Vargas: Paano po yun? Pwede pong ielaborate yung Journal Group of Companies?

Crisostomo: Diba- pag fourth year ka required ka mag practicum- mag outside training. So sa Times Journal and then People's Journal ganoon din iaasign ka dun. Sa field may isang reporter na nag-gu-guide sayo. Susulat ka ng story. Although hindi na-pupublish yung article mayroong reporter na nag-checheck.

Vargas: Ano po yung ginagawa ninyo syempre, nagsusulat po kayo tapos hindi naman na-pu-publish. Para saan yun? Saan naman yun chinecheck?

Crisostomo: Chinecheck noong reporter yung mga grammar, yung flow.

Gemotia: Sino po ang kasama nyo doon? Sino po- yung reporter din po ba? Senior reporter?

Crisostomo: Oo, senior reporter.

Gemotia: Sino po siya?

Crisostomo: Si Mr. Oscar delos Reyes.

Gemotia: Kamusta naman po siya? Hindi naman po ba siya strict?

Crisostomo: Mabait naman siya. Pero sa trabaho formal talaga. Sinasabi niya ano yung mali, ano yung angle?

Gemotia: Wala naman po kayong any memorable experience with him na nangyari?

Crisostomo: Ok naman. Wala naman. Formal naman yung level ng relationship namin.

Vargas: Ano po yung cinocover niya? Syempre sumasama po kayo . Ano yung cinocover niya noong time na yun?

Crisostomo: Caloocan, Malabon ,Navotas, Valenzuela, Camanava. So doon din ako. Doon ako madalas to cover any crime incident, political stories sa four places na yon.

Vargas: So kahit anong mangyari doon sa apat?

Crisostomo: Oo

Vargas: Kaya kung anong mangyari, kayo pong bahala?

Crisostomo: Nagpupunta kami sa mga crime

Crisostomo:ene.

Gemotia: Nagpupunta kayo sa mga police and crime stories. Ano naman po yung feeling from sa mga Malabon areas tapos isasabak kayo sa mga crimes?

Crisostomo: Actually, sa crime

Crisostomo:ene sa four places, like noong una sa Malabon may incident akong nakita - actual crime site. Yung sinaksak, nakikita mo. Tipong gusto mo mag -throw up. Pero okay lang nasanay na rin. Kita mo yung patay.

Vargas: May na-encounter na po ba kayo dun sa mga victims or don sa mga accused or may mga rules po ba as journalists? Example pagkatapos ng interview wag mo na pansinin. Wag mo na patulan kung may pinacocontact. May gaoon po bang Rules?

Crisostomo: Yung naalala ko lang. May roon noon before kay--you remember Lenny Villa yung hazing victim from Ateneo? Yung mother niya nakakausap ko- parang na fefeel ko emotion nya. Nacover ko yung trial. So minsan ang hirap eh problema mo, you try to keep your self na huwag masyado ma-attach .Kasi diba maaawa ka pero siyempre dapat may distance ka.Para maging fair. So minsan ganoon-mga victims and such.

Gemotia: Tapos ma'am tanong lang po namin. Ano yung talaga first work nyo na-publish doon sa dyaryo?

Crisostomo: Hindi ko maalala. Sa doon sa first newspaper ko di ko matandaan pero most likely crime yun.

Vargas: Sa Star po, ano po yung unang talagang na-publish na work nyo?

Crisostomo: Ano din actually yun ang first beat ko yung Camanava. So story din yun.

Vargas: Kamusta naman, medyo okay naman po? Masaya?

Crisostomo: Yung coverage ko? Ok, actually yun ang pinaka-exciting eh -yung beat police. So yun ang good start - yun ang the best place to start your journalism career, yung police.

Gemotia: Bakit naman po?

Crisostomo: Exciting eh. Noon, di uso ang press release. So on your own. Gagawa ka ng storya kukuha ka ng story unlike minsan sa department. May press release yun- hindi wala -di uso ang press release.

Vargas: Ano po ang mga natutunan ninyo doon sa mga experiences ninyo tulad kunwari sa pag-cover nyo ng police report at saka sa mga department?

Crisostomo: Ako siguro, yung paano ka makapag-deal sa tao. For example sa police, nakakausap ko pati suspect. Kahit porke suspect siya, diba di dapat ijudge? Dapat iweigh mo sarili mo na di ka judgemental ng mga tao.

Gemotia: Tatanong ko lang po, mayroon po ba kayong mga memorable editors, na talaga pong natatandaan niyo po?

Crisostomo: Siguro, sa mga editors ung first na, although hindi siya ung first editor ko, yung sa " Headlines, kasi feel ko kasi sa Headlines talaga nagstart ung career ko, kasi before parang sa akin lang yun e. Extra-extra lang ako dun sa Lyceum. Si Max Buan. kasi siya yung nag motivate sa akin na magwork. Ang Headline kasi noon, evening newspaper siya. So pumapasok kami gabi, uwi ka madaling araw. Eh di before, hindi ako night person

Gemotia: Ah

Crisostomo: Pero dahil sa kanya, parang nawala yung mga takot ko.

Vargas: Paano niya po kayo napa-stay doon? Kasi syempre di ba gabi pa po? Paano niya po kayo na-motivate?

Crisostomo: Pag may magandang story, sinasabi niya. Pag may, halimbawang dapat kong kunin sinasabi niya. Yung medyo hands-on siya.

Vargas: Sa ngayon po ba, hands-on pa rin? Kasi po di ba e-mail nalang, fax na lang. Paano po ung pakikitungo ng mga editors sa mga journalist? Okay po ba ung pakikitungo nila sa inyo?

Crisostomo: Okay rin kasi dahil may cellphone diba? although wala kami lagi sa office, constant communication, yung cellphone, tawagan' actually minsan text, so okay lang para sa akin.

Vargas: Kung kayo po, ano po ang mas gugustuhin niyo? Yung andoon kayo mismo sa office, na talagang nakikipag-usap kayo dun sa editor? Or okay na rin ung cellphone?

Crisostomo: Mahirap eh, kasi traffic di ba? Mahal pamasahe so okay na rin yun sa beat. Saka sa story kasi wala naman dun, andito sa field.

Vargas: So ano po yung best memories? saka nakasuhan na po ba kayo ng libel ever?

Crisostomo: Ah' Muntik. Meron din. Kasi before, nagcover ako ng police, may isang dentist or was he a doctor? Binugbog niya biyenan niya. So cinover ko yung story.

Gemotia: Anong year po to? Kelan po to?

Crisostomo: Mga 90s nun.

Vargas: At saka sang newspaper?

Crisostomo: Dun sa Pinoy. Pero parang 80s-90 siya. Tapos sinulat ko yung article, napublish. So nagcomplain daw dun yung dentist o doctor. Pero sa prosecutor, hindi nagprosper ung kaso. Wala namang natanong.

Gemotia: Hindi po ba kayo napagalitan nun ng editor niyo?

Crisostomo: Hindi. Eh kasi documented naman siya. May police report, oo.

Vargas: Ano po yung parang naramdaman niyo nung nalaman niyo na may kaso?

Crisostomo: Takot! Ay, natakot! Yung naisip ko, makukulong ba ako or di ba yun.

Vargas: Hindi niyo naman po naisip na babawiin yung story niyo, na mag-aapologize kayo?

Crisostomo: Ay, hindi naman kasi storya naman talaga. Documented naman siya.

Gemotia: Hindi naman po kayo na dishearten nun na 'naku ganito pala dito sa field na to'.

Crisostomo: Hindi naman kasi yung ibang mga reporter sinasabi, 'naku normal lang yan'. Supportive naman ung ibang reporter sa iyo. 'Wala yan! Pag wala ka niyan'e baptism mo pa'. Yun yung sabi nila.

Vargas: Yung iba pag nakakasuhan ng libel parang naboo-boost ung confidence, kayo naman po?

Crisostomo: Actually, depende yun e, meron kasing nakasuhan because of reckless writing. Pero naman sa akin merong sobrang galing so depende. Sa akin, case to case naman yang libel eh.

Vargas: Bale' nakaka-experience na po ba kayo ng mga threats? O mga ganun po?

Gemotia: Opo

Crisostomo: Ah hindi naman.

Vargas: Eh nakatanggap na ba kayo ng mga suhol? under the table?

Crisostomo: Oo actually meron. Kasi, actually, sa job na meron pang peer pressure minsan, di maiwasan. Minsan after press con, yung ibang kasama mo " may kasama ka na gusto nila. Minsan pressured ka pag nakita mong 'Okay lang yan, normal lang yan." So minsan ganoon talaga, mga bibigay sa peer pressure pero dapat time will come sa'yo na mag-stand up ka. Kung ayaw mo, ayaw mo. Hindi pwedeng all the time sabihin mong na napilitan ka lang. Dapat mag stand up ka.

Vargas: Bale yung sa inyo po, nangyari, parang may press con tapos inabutan na lang sa inyo?

Crisostomo: Oo. Syempre ibang reporters, 'okay lang yan, wala yan!". So, mapapahiya ka nga. Parang yun yung peer pressure, mapapahiya ka lang wag kunin. Pero dapat yun, pag away mo, ayaw. Siguro over the years, matutunan mo na ring mag stand up ka.

Gemotia: So ma'am, ano po ung mga significant events na nacover niyo po?

Crisostomo: Siguro isa ung sa Headline, nung Marcos gold daw sa Cavite. So, from Cavite move kami sa Batangas by boat. Inabot kami ng sobrang lakas na- as in dun pa lang sa coast line medyo masama na ung panahon. Pero tumuloy pa rin kami.

Gemotia: Sino pong 'kami'? Sino po mga kasama niyo?

Crisostomo: Ibang mga reporters, siguro mga five. Five newspapers kami. Yung ibang mga taga PCGG, nagback-out sila. Ayaw nilang magtravel by boat. Kasi nga medyo sumasama na ung panahon. Pero kami nagtuloy. Pagdating dun sa gitna ng dagat, ayun sumama na. Akala namin, patay na kami.

Gemotia: Anong year po to nagyari?

Crisostomo: 1991 o 1990

Gemotia: Tapos, paano po yung nangyari after noong akala niyong yun na?